Nieuw ALS-gen TBK1 ontdekt met DNA-profielen uit Project MinE

01-06-2015

Nieuw ALS-gen TBK1 ontdekt met DNA-profielen uit Project MinEEr is een nieuw ALS-gen ontdekt, het TBK1-gen. Dit gen is gevonden bij ALS-patiënten met familiaire ALS. Een verandering (mutatie) is een risicofactor voor ALS. Waarschijnlijk leidt de mutatie in combinatie met omgevingsfactoren en leefstijlfactoren tot ALS. Dit ALS-gen is gevonden met dank aan Project MinE.

Het ALS-gen TBK1 werd gevonden door een groep internationale onderzoekers, waaronder Leonard van den Berg en Jan Veldink van ALS Centrum Nederland. De DNA-profielen van Project MinE hebben bijgedragen aan de vondst van dit nieuwe ALS-gen. Deze DNA-profielen, die met whole genome sequencing volledig zijn afgelezen, maakten deel uit van de dataset van deze studie. Door internationaal geanonimiseerde data te delen kunnen onderzoekers de data van zoveel mogelijk patiënten gebruiken. Dat geeft de meest betrouwbare resultaten.

In het onderzoek waarin TBK1 werd gevonden is het DNA van 2.869 ALS patiënten en vergeleken met het DNA van 6.405 controlepersonen, waaronder de DNA-profielen uit Project MinE. Voor al deze mensen werd het DNA bekeken door middel van whole exome sequencing of whole genome sequencing. Mutaties in het TBK1-gen komen veel vaker voor in patiënten met familiaire ALS vergeleken met gezonde controlepersonen. Waarschijnlijk is niet elke mutatie even schadelijk, waardoor er op dit moment nog geen uitspraak kan worden gedaan over overerfbaarheid van ALS binnen deze families. Echter, dat de functie van het TBK1 een belangrijke rol speelt in het ziekteproces van ALS is door dit onderzoek overtuigend aangetoond.

Het TBK1-gen heeft twee belangrijke functies. Het helpt onder andere bij het opruimen van kapotte eiwitten in zenuwcellen. Het is bekend dat dit bij ALS mis kan lopen waardoor er ophopingen ontstaan van deze eiwitten die vervolgens schadelijk kunnen zijn voor de zenuwcel. Daarnaast speelt TBK1 een rol bij ontstekingsprocessen. Alhoewel ALS geen ontstekingsziekte is, is het mogelijk dat bepaalde ontstekingsprocessen die enkel onder de microscoop te zien zijn een rol spelen bij de ziekteprogressie van ALS. Welke rol TBK1 precies speelt bij het opruimen van eiwitten en de ontstekingsprocessen zal in vervolgstudies nader worden onderzocht.

Aanknopingspunten voor een behandeling

De vondst van het ALS-gen TBK1 zal leiden tot een meer onderzoeken naar de exacte functie van dit gen. Dat onderzoek is belangrijk voor meer kennis over wat er nu precies misgaat bij ALS. Met deze kennis wordt vervolgens geprobeerd om gericht nieuwe therapieën voor ALS te ontwikkelen.

Bekende ALS-genen

Eerder zijn er al andere ALS-genen gevonden die de familiaire vorm van ALS veroorzaken, bijvoorbeeld de ALS- genen TARDBP (TDP43), FUS, ATXN2, VAPB, en C9orf72. Echter voor ongeveer 40 procent van patiënten met familiaire ALS is het nog onbekend welke mutatie ALS veroorzaakt. De vondst van elk nieuw ALS-gen is dus goed nieuws.

De vondst van de nu bekende ALS-genen helpt om te kunnen onderzoeken wat er mis gaat in de motorische zenuwcellen van ALS-patiënten. Dit onderzoek geeft aanknopingspunten voor het ontwikkelen van een effectieve behandeling voor ALS. Onderzoekers proberen gentherapie te ontwikkelen voor het ALS-gen SOD1. Maar onderzoekers hopen door het bestuderen van het ziekteproces ook behandelingen te vinden die voor alle ALS-patiënten, of in elk geval voor een grote groep patiënten, werkzaam zullen zijn.

Project MinE

De oorzaak van de sporadische vorm van ALS ligt hoogstwaarschijnlijk ook in het erfelijk materiaal. Maar over de genen die hierbij, mogelijk in wisselwerking met elkaar, een rol spelen is nog heel weinig bekend. Daarom is Project MinE opgezet, het grootste genetische project wereldwijd. Het doel van Project MinE is om de oorzaak van de sporadische vorm van ALS te vinden.

Meer informatie over erfelijkheid van ALS op www.als-centrum.nl

Engelstalige artikelen